انواع جراحی آرتروز زانو (+ نحوه انجام، مزایا و معایب)

آرتروز زانو یکی از مشکلات شایع در افراد میان سال و سالمند است که ناشی از فرسودگی یا تخریب غضروف مفصلی زانو بوده و باعث درد، خشکی، محدودیت حرکتی و کاهش کیفیت زندگی می شود. در مراحل اولیه، درمان های غیـرجراحی (مانند کاهش وزن، ورزش، فیزیوتراپی، دارو های ضدالتهاب) اولویت دارند. اما زمانی که این اقدامات موثر واقع نشوند و بیمار دچار درد شدید، محدودیت حرکتی یا تغییر شکل مفصل شود، جراحی آرتروز زانو به عنوان گزینه درمانی مطرح می گردد. از میان راهکار های جراحی، انتخاب مناسب بسته به سن بیمار، میزان تخریب، وضعیت استخوان و غضروف، و وجود انحراف محور مفصل متفاوت است.

در این مقاله، انواع جراحی های مرسوم در آرتروز زانو معرفی می شوند، سپس روش انجام کار و نکات مهم قبل از عمل ارائه خواهند شد. دعوت می کنیم در ادامه با ” دکتر پین” همراه باشید.

انواع جراحی آرتروز زانو

آرترز زانو معمولا به 4 روش جراحی می شود که در زیر نحوه انجام عمل و مزایا و معایب هر یک را شرح می دهیم.

۱. آرتروسکوپی و پاکسازی مفصل

در این روش کم تهاجمی با استفاده از آرتروسکوپ، جراح وارد مفصل زانو شده و بخش های فرسوده، غضروف آسیب دیده، شیار های استخوانی یا زوائد استخوانی (اسپور استخوانی) را پاکسازی می کند. هدف کم کردن درد، افزایش حرکت مفصل و تاخیر در پیشرفت آرتروز است.

نحوه انجام آن به این صورت است که بیمار تحت بی هوشی عمومی یا بی حسی موضعی قرار می گیرد. برش های کوچک (معمولاً چند سانتی متر) ایجاد می شود و دوربین کوچک وارد مفصل می گردد. سپس ابزار های ظریف برای برداشتن زوائد، صاف کردن غضروف باقی مانده و پاکسازی مفصل به کار می رود. پس از عمل، بیمار معمولاً چند ساعت بستری شده و به سرعت قادر به شروع فیزیوتراپی می گردد.

 مزایای ارتروسکوپی :

• تهاجم کمتر، زمان بستری کوتاه، سرعت بهبود نسبی.

محدودیت های آرتروسکوپی:

• شواهد جدید نشان می دهند که این روش ممکن است نسبت به درمان های غیـرجراحی تفاوت معنادار نداشته باشد. برای مثال، یک مطالعهٔ متا آنالیز نشان داده است که آرتروسکوپی در آرتروز زانو نسبت به درمان محافظه کارانه تفاوت قابل توجهی از لحاظ درد یا شاخص های عملکرد ندارد. بنابراین انتخاب این روش باید با دقت و در بیمار مناسب (مثلاً با تخریب محدود) صورت گیرد.

2- استئوتومی زانو

استئوتومی به معنای «برش استخوان» است و در آرتروز زانو با هدف اصلاح انحراف محور زانو (مثل پای ضربدری یا پای پرانتزی) و انتقال وزن مفصل به بخش سالم تر انجام می شود. این روش برای بیماران نسبتاً جوان تر که تخریب در یک بخش از زانو محدود است مناسب است.

نحوه انجام آن به این صورت است که استخوان تیبیا در نزدیکی مفصل زانو برش داده شده و محور اصلاح می شود تا فشار از قسمت داخلی یا خارجی زانو برداشته شود. پس از اصلاح، معمولاً قطعه تثبیت می شود (با پیچ، صفحه) و سپس بیماران به دورهٔ نقاهت و فیزیوتراپی می روند.

 مزایای استئوتومی زانو :

• مفصل فعلی حفظ می شود، برای بیماران جوان تر گزینهٔ مناسبی است، می تواند تاخیر در نیاز به تعویض مفصل ایجاد کند. مطالعه ای نشان داده است که در کوتاه مدت (۶ تا ۱۲ ماه) عملکرد بیماران با استئوتومی بهتر از برخی روش ها بوده است.

محدودیت های استئوتومی زانو :

• این روش برای تخریب گسترده مناسب نیست، نیاز به دوره طولانی تر فیزیوتراپی و محدودیت وزن گذاری دارد، و همچنان ممکن است در آینده نیاز به تعویض مفصل شود.

3- تعویض جزئی زانو

در این روش تنها بخشی از مفصل زانو (مثلاً بخش داخل یا خارج) که تخریب شده است با پروتز جایگزین می گردد. بخش های سالم مفصل حفظ می شوند. این روش برای بیمارانی که تخریب محدود به یک بخش زانو دارند، مناسب است.

نحوه انجام آن به این صورت است که جراح بخش تخریب شدهٔ زانو را باز می کند، استخوان های آسیب دیده را برداشته و قطعات فلزی و پلاستیکی جایگزین می شوند. بخش های سالم باقی می مانند و عمل نسبتاً تهاجمی کمتر دارد. بیماران معمولاً درد کمتر تجربه کرده و دوره بازیابی کوتاه تر دارند.

 مزایای تعویض جزئی زانو:

• حفظ ساختار بیشتر زانو، بهبود سریع تر، کاهش خون ریزی و زمان بستری.

محدودیت های تعویض جزئی زانو:

• فقط برای موارد محدود کاربرد دارد، اگر تخریب گسترده باشد یا انحراف شدید وجود داشته باشد، ممکن است مناسب نباشد. مطالعه ای نشان داده است که UKA و استئوتومی در کوتاه مدت عملکرد خوبی دارند، اما در بلندمدت «تعویض کامل» ممکن است برتری داشته باشد.

4- تعویض کامل زانو

این روش رایج ترین و اثربخش ترین جراحی برای آرتروز شدید زانو است؛ در آن کل مفصل زانو (استخوان ران، تیبیا، و گاهی غضروف زیرکاسه زانو) با پروتز فلزی–پلاستیکی جایگزین می گردد.

نحوه انجام آن به این صورت است که بیمار تحت بی هوشی قرار می گیرد. جراح استخوان های انتهایی ران و تیبیا را برداشته و سطح پروتز را جاگذاری می کند. سپس مفصل جدید با پیچ یا سیمان استخوانی تثبیت می گردد. پس از عمل، بیمار به دوره فیزیوتراپی گسترده وارد شده و حرکت مفصل زانو از ساعات پس از جراحی آغاز می شود.

 مزایای تعوض کامل زانو:

درد به طور چشمگیر کاهش می یابد، عملکرد تحرکی باز می گردد، کیفیت زندگی ارتقاء می یابد. برای مثال، در یکی از مطالعات، بیماران تحت TKA بهبود قابل توجهی در درد، عملکرد فیزیکی و کیفیت زندگی داشتند.

محدودیت های تعویض کامل زانو:

جراحی بزرگ تر است، دوره نقاهت طولانی تر، احتمال عوارض بیشتر (مانند عفونت، لختگی خون، شل شدن پروتز) وجود دارد. همچنین پروتز دارای عمر محدود است و ممکن است نیاز به «بازجراحی» باشد.

مقایسه انواع روش های جراحی آرتروز زانو

هر روش جراحی زانو برای شرایط خاصی از آرتروز طراحی شده است. تفاوت این روش ها در نحوه انجام عمل، مدت نقاهت، میزان موفقیت و دوام نتایج است.
در جدول زیر، مقایسه ای بین رایج ترین روش های جراحی آرتروز زانو آورده شده است تا بتوانید دید بهتری نسبت به گزینه های درمانی خود داشته باشید.

نکات کلیدی پیش از جراحی

پیش از تصمیم به انجام جراحی آرتروز زانو، بیمار و پزشک باید مجموعه ای از ارزیابی ها، آمادگی ها و تصمیم گیری های دقیق را انجام دهند. بسیاری از بیماران تصور می کنند جراحی پایان درد و ناتوانی است، در حالی که واقعیت این است که موفقیت عمل تا حد زیادی به آمادگی جسمی، روانی و آگاهی بیمار از روند درمان بستگی دارد.
این بخش به مهم ترین نکاتی می پردازد که باید پیش از هرگونه جراحی آرتروز زانو مورد توجه قرار گیرد تا احتمال موفقیت عمل و رضایت بیمار افزایش یابد.

• انتخاب نوع جراحی: تصمیم درباره نوع جراحی (آرتروسکوپی، استئوتومی، تعویض جزئی یا کامل زانو) باید براساس سن، سطح فعالیت، میزان تخریب مفصل و وضعیت کلی سلامت بیمار باشد.
• بررسی درمان های غیرجراحی: همیشه باید ابتدا تمام روش های غیرجراحی مثل فیزیوتراپی، تزریق داخل مفصل، کاهش وزن و مصرف دارو های ضدالتهاب امتحان شود. تنها در صورت عدم پاسخ مناسب، جراحی گزینه منطقی خواهد بود.
• آمادگی بدنی قبل از عمل: تقویت عضلات چهارسر ران، حفظ انعطاف پذیری و تمرینات تعادلی می تواند دوره نقاهت را کوتاه تر کند.
• ارزیابی سلامت عمومی: بیماران مبتلا به بیماری هایی مانند دیابت، فشار خون یا مشکلات قلبی باید قبل از عمل تحت کنترل کامل قرار گیرند.
• آگاهی از دوره نقاهت: هر روش جراحی، زمان متفاوتی برای بازگشت به فعالیت های عادی دارد. بیمار باید از قبل بداند که رعایت فیزیوتراپی و مراقبت های بعد از عمل در نتیجه نهایی نقش اساسی دارد.
• مشاوره با جراح ارتوپد: گفتگو با پزشک درباره انتظارات واقعی، میزان موفقیت، عوارض احتمالی و طول عمر پروتز از تصمیمات آگاهانه حمایت می کند.

نتیجه گیری

در این مقاله از وبسایت کلینیک درد دکتر پین در مورد انواع روش های جراحی آرتروز زانو مواردی را بیان کردیم. جراحی آرتروز زانو یک گزینه مهم و موثر برای بیماران مبتلا به تخریب مفصلی شدید است که درمان های غیرجراحی پاسخ نداده اند. انواع مختلفی از جراحی ها وجود دارد؛ از پاکسازی مفصل با آرتروسکوپی، تا استئوتومی، تا تعویض جزئی یا کامل مفصل. انتخاب روش مناسب نیازمند ارزیابی دقیق توسط جراح ارتوپد، با در نظر گرفتن شرایط بیمار، سطح تخریب و انتظارات او است.

مطالعات علمی نشان می دهند که هر روش مزایا و محدودیت هایی دارد؛ از جمله اینکه آرتروسکوپی ممکن است در بسیاری از موارد برتری قابل توجهی نداشته باشد. همچنین، حتی پس از جراحی نیز رعایت فیزیوتراپی، سبک زندگی سالم، کاهش وزن و حفظ عضلات مهم است تا نتیجه بهینه حاصل شود.

در نهایت، جراحی تنها بخشی از فرایند درمانی است و نگاه جامع به بیمار و مفصل او، همراه با پشتیبانی بعد از عمل، کلید موفقیت است.