علائم پاره شدن رگ سیاتیک چیست ؟ (تشخیص + درمان)

پاره شدن یا آسیب جدّی عصب سیاتیک یکی از مشکلات نادری است که با علائمی شدیدتر از معمول ترین حالات درد عصب همراه است. در مواردی که آسیب مستقیم یا جدی رخ داده باشد مثلاً در تروما، شکستگی لگن یا وارد شدن جسم خارجی علائم درمان متفاوت خواهند بود. در این مقاله قصد داریم علائم پاره شدن عصب سیاتیک و نکات تشخیصی، درمانی را مطرح نماییم.در ادامه با ” دکتر پین” همراه باشید.

چرا عصب سیاتیک مهم است ؟

عصب سیاتیک بزرگ‌ ترین و بلند ترین عصب بدن انسان است که از ریشه‌ های عصبی L4 تا S3 از بخش لومبوساکرال منشأ می‌ گیرد و از قسمت خلفی لگن، باسن، پشت ران و ساق تا پا ادامه می‌ یابد.
از نظر عملکرد، این عصب ترکیبی از فیبر های حسی و حرکتی است و کنترل بسیاری از عضلات عقب ران، ساق، و نیز دریافت حس بخش عمده ای از پشت پا تا کف پا را برعهده دارد.

در نتیجه، زمانی که این عصب دچار آسیب شدید شود (نه صرفاً فشار یا تحریک)، علائم بسیار بارزتر و گسترده‌ تر خواهند بود.

تفاوت «فشار یا تحریک عصب» با «پاره‌ شدن یا قطع عصب»

حالت تحریک یا فشار عصب سیاتیک معمولاً با درد، گزگز، بی‌ حسی و ضعف محدود همراه است. به‌عنوان مثال، شرح بیماری سیاتیکا (Sciatica) بیان می‌ کند که درد یا گزگز در مسیر عصب سیاتیک ناشی از تحریک یا فشار است نه لزوماً قطع کامل.

اما در آسیب جدی عصب (مانند پاره شدن، قطع یا آسیب بافت عصبی) وضعیت متفاوت است: کاهش شدید یا کامل توان حرکتی، از دست رفتن شدید حس، تأخیر در بهبودی یا حتی عدم برگشت کامل عملکرد ( ضعف عملکرد) دیده می‌ شود.

در این مقاله تمرکز ما بر شرایط جدی‌ تر یعنی «پاره‌ شدن یا آسیب مستقیم» عصب سیاتیک خواهد بود.

علائم پاره‌ شدگی عصب سیاتیک (پارگی یا آسیب شدید)

در ادامه به مهم‌ ترین نشانه‌ ها و علائم آسیب جدی عصب سیاتیک می‌ پردازیم. لازم به ذکر است که هر بیمار ممکن است ترکیبی از این علائم را داشته باشد.

 1- درد شدید و غیر معمول

در آسیب شدید، درد غالباً شدید، تیز یا برق‌ آسا است؛ درد ممکن است از باسن شروع شده و تا پشت ران، ساق یا پا سرایت نماید. حتی ممکن است با حرکت یا فشار، درد تشدید شود. از آنجا که عصب دچار آسیب شده، درد ممکن است با علائم نوروپاتی همراه شود.

به‌ عنوان نمونه، در تروماهای عقب ران یا لگن، عصب سیاتیک می‌ تواند مستقیماً آسیب ببیند و درد آغازین شدید تری compared با فشار ساده داشته باشد.

2- ضعف عضلانی محسوس

یکی از شاخص‌ های مهم آسیب شدید، ضعف یا ناتوانی در کنترل حرکتی عضلات تحت عصب سیاتیک است: مثلاً ضعف در خم کردن زانو، ضعف در بالا آوردن کف پا یا گرفتگی شدید عضلات. کاهش عملکرد عضلانی زیر زانو، کاهش توانایی در خم کردن زانو و کاهش حس در عصب سیاتیک» از علائم هستند.

وقتی عصب پاره شود یا قطع شود، این ضعف می‌ تواند سریع بروز نماید و گاهی نیاز به مداخله جراحی پیدا کند.

3- بی‌ حسی، گزگز یا مورمور شدن گسترده

در آسیب شدید، ممکن است حس پا یا ساق کاهش یابد یا به طور کامل از بین برود. گزگز، مورمور، احساس سوزش یا «نیشگون شدن» نیز گزارش شده‌ اند. این علائم ممکن است پا یا باسن را درگیر کنند، و غالباً زیر زانو دیده می‌ شوند.

در حالت آسیب شدید، این علائم می‌ توانند گسترده‌ تر باشند و علاوه بر مسیر عصب، عملکرد حسی در بخش کف پا یا انگشتان را نیز تحت تأثیر قرار دهند.

4-  از دست دادن عملکرد حسی یا حرکتی واضح

اگر بیمار نتواند عضلات تحت عصب سیاتیک را به‌طور مؤثر حرکت دهد، یا حس در بخش گسترده‌ ای از پا از بین برود، احتمال آسیب جدی یا حتی قطع عصب بسیار افزایش می‌ یابد. مطالعه‌ ای نشان داده است که در آسیب عصب سیاتیک ناشی از شکستگی لگن، احتمال درگیری شاخه‌ های «عصب پرونئال مشترک» (common peroneal) و «تِیبِال» زیاد است.

پس در معاینه پزشک، ضعف شدید و از کارافتادگی نباید نادیده گرفته شود.

5- کاهش یا از دست رفتن رفلکس‌ ها و تغییرات نورولوژیک

در معاینات نورولوژیک، ممکن است رفلکس‌ ها (مثلاً رفلکس آشیل یا رفلکس کف پا) کاهش یافته باشند. همچنین تست‌ هایی نظیر بالا آوردن پا در حالت خوابیده (straight leg raise) ممکن است مثبت شود، اما در آسیب شدید اغلب ضعف عضلانی مشخص‌ تر است.

این موضوع به متخصصین کمک می‌کند تا بین «فشار عصب» و «آسیب جدی عصب» تفکیک قائل شوند.

6- تروما یا رویداد محرک واضح

معمولاً در موارد پاره‌ شدگی یا آسیب شدید، سابقه‌ ی تروما، شکستگی، جابجایی مفصل لگن یا باسن، یا عمل جراحی پشت یا لگن وجود دارد. مثلاً مطالعه‌ ای درباره شکستگی‌ های استابولوم نشان داده است که شکستگی با درگیری ستون خلفی یا دررفتگی خلفی مفصل لگن یکی از عوامل خطر برای آسیب عصب سیاتیک است.

بنابراین، در وجود چنین سابقه‌ ای، احتمال آسیب جدی عصب بیشتر است.

تشخیص پاره شدن عصب سیاتیک

تشخیص آسیب جدی عصب سیاتیک مستلزم ترکیب بررسی بالینی و گاهی تصویربرداری است.

1- معاینه بالینی

پزشک معاینه‌ ای انجام می‌دهد شامل: ارزیابی قدرت عضلات ران، ساق و کف پا، بررسی حس در مسیر عصب، بررسی رفلکس‌ ها، و پرسیدن در مورد درد، گزگز و دیگر علائم. همچنین سابقه تروما، شکستگی، جراحی یا فعالیت‌های شدید باید جویا شود.

چون در فشار یا تحریک ساده، بسیاری از علائم خفیف‌ ترند، ولی در پاره‌ شدگی یا قطع عصب، ضعف یا از کار افتادگی محسوس‌ تر است.

2- تصویربرداری و آزمون‌ های کمکی

ممکن است در صورت شواهد تروما یا شکستگی، تصویر برداری با رادیوگرافی، سی‌تی اسکن یا ام‌آر‌آی انجام شود تا محل آسیب، جابجایی استخوانی، دررفتگی یا فشار بر عصب مشخص شود. مطالعه‌ ای نشان داده است که شکستگی استابولوم همراه با آسیب عصب سیاتیک در حدود ۹٫۸ ٪ موارد دیده شده است.

در برخی موارد، تست نوار عصب و عضله (EMG/NCS) ممکن است انجام شود تا میزان آسیب عصبی و محل آن تعیین گردد. در مراکز تخصصی، ممکن است ام‌ آرآی  نورونوگرافی جهت بررسی آسیب عصب انجام شود، به‌خصوص در بیمارانی که بهبود نمی‌ یابند.

3- افتراق با حالت‌ های شایع‌ تر

چون درد در مسیر عصب سیاتیک بسیار شایع است و معمولاً ناشی از فشار، دیسک یا تنگی کانال نخاعی است، مهم است که پزشک تشخیص دهد آیا این حقاً یک آسیب جدی عصبی است یا فقط تحریک. منابع اشاره می‌ کنند که اغلب بیماران با درد در مسیر عصب، همان «سیاتیکا» هستند و نه قطع عصب.

نکته‌ ای که باید در نظر گرفت: در صورت وجود ضعف شدید، بی‌ حسی گسترده، یا سابقه تروما، شک به آسیب جدی افزایش می‌ یابد.

درمان پارگی عصب سیاتیک و روند بهبودی

در صورت تشخیص آسیب جدی عصب سیاتیک، درمان ممکن است ترکیبی از روش‌ های جراحی و غیروجراحی باشد و بهبودی غالباً کند است.

 درمان غیر جراحی

در برخی موارد که آسیب کامل نیست یا وضعیت بیمار محدودیت دارد، ممکن است تلاش برای حفظ حداکثر عملکرد با فیزیوتراپی، تقویت عضلات، جلوگیری از آتروفی، کنترل درد و مراقبت حمایتی انجام شود. منابع نشان می‌ دهند که بازتوانی عصبی به‌ تنهایی ممکن است نتایج محدودی داشته باشد.

مثلاً تمرینات تقویتی، الکترواستیمولیشن، ورزش‌ های منظم، کنترل درد، و مراقبت از وضعیت اندام تحتانی بخشی از برنامه درمانی هستند.

درمان جراحی

در آسیب جدی که پاره‌ شدن یا قطع عصب رخ داده باشد، جراحی بازسازی عصب (گرافت عصبی، دوخت عصب، نورولیز) ممکن است ضروری باشد. مطالعه‌ ای سیستماتیک نشان می‌ دهد که نتایج عملکردی پس از ترمیم عصب سیاتیک غالباً مطلوب نیستند.

به‌عنوان مثال، در مطالعه مرور نهایی ۲۶۲۷ عمل ترمیم عصب سیاتیک، تنها در تعداد معدودی نتیجه حرکتی خوب گزارش شده است.
بنابراین، زمان طلایی، تکنیک مناسب، اندازه گرافت، محل آسیب و انتخاب مناسب بیمار تأثیر دارند.

روند بهبودی و پیش‌ آگهی

روند بهبود ممکن است طولانی باشد (ماه‌ها تا سال‌ها) و گاهی بهبودی کامل رخ نمی‌دهد. مطالعه‌ ای نشان داده است که بهبود کامل عملکرد عصبی پس از آسیب شدید سیاتیک، چالش‌برانگیز است و معیار های استاندارد برای مقایسه نتایج هنوز محدود هستند.

پس پیش‌آگهی به عوامل متعددی بستگی دارد: سن بیمار، شدت آسیب، زمان جراحی، میزان عضلات درگیر، تاخیر درمان، و وجود آسیب‌ های همراه.

نتیجه‌ گیری

در این مقاله از وبسایت کلینیک دکتر پین در مورد علائم پاره شدن رگ سیاتیک مطالبی را بیان کردیم. پاره شدن یا آسیب جدی عصب سیاتیک اگرچه کمتر از فشار یا تحریک عصب رخ می‌ دهد، اما پیامد های آن بسیار جدی‌ تر است: درد شدید، ضعف قابل‌توجه، بی‌حسی گسترده و تأخیر در بهبود از ویژگی‌ های آن هستند. تشخیص سریع، ارجاع به متخصص و برنامه درمانی جامع (شامل جراحی در صورت نیاز + بازتوانی مناسب) کلید موفقیت است.

هرچند نتیجه کامل همیشه حاصل نمی‌ شود، ولی درمان زودرس و مناسب می‌ تواند کیفیت زندگی بیمار را به‌طور چشمگیر بهبود دهد. پیشنهاد می‌ شود هر فردی که در پی تروما، شکستگی لگن یا ضعف سریع عضلانی در مسیر عصب سیاتیک دچار شده است، بدون تعلل به پزشک متخصص مراجعه کند.